Podstawowe informacje

Podstawowe informacje

Dlaczego badania ginekologiczne są tak istotne?

     Regularne odwiedzanie gabinetu ginekologicznego pozwala na profilaktyczną obserwację organizmu kobiety i zastosowanie nowoczesnych metod ginekologicznych, co z kolei niejednokrotnie może zapobiec ewentualnemu rozwojowi chorób. Jednym z podstawowych zadań ginekologii jest również zapewnienie prawidłowego przebiegu ciąży i porodu. Obecnie dostępne metody badań sprawiają, że wizyta u ginekologa jest bezbolesna, dlatego też odwiedzanie w sposób regularny gabinetu ginekologicznego powinno stać się zwyczajem, a nie sporadycznym obowiązkiem.

Czym jest ginekologia?

     Nowoczesna ginekologia to dziedzina medycyny zajmująca się profilaktyką i leczeniem chorób żeńskiego układu płciowego. Najczęstsze problemy, jakimi zajmują się ginekolodzy, to: zaburzenia miesiączkowania, stany zapalne pochwy, antykoncepcja, niepłodność, nowotwory narządów rodnych. Jest ściśle związana z położnictwem.

Cytologia ginekologiczna

     Badanie cytologiczne wykonuje się w gabinecie ginekologicznym. Przeprowadza się ją przed badaniem ginekologicznym, po założeniu wziernika do pochwy.

     Za pomocą specjalnej szczoteczki lekarz pobiera komórki wchodzące w skład nabłonka pokrywającego szyjkę macicy. Komórki rozprowadza się na szkiełku mikroskopowym, utrwala, odpowiednio barwi i ocenia pod mikroskopem.

     Badanie cytologiczne części pochwowej szyjki macicy służy profilaktyce i wykrywaniu stanów przednowotworowych (przedrakowych) i raka inwazyjnego szyjki macicy, a także kontroli efektywności ich leczenia. Na podstawie badania cytologicznego ustala się dalsze postępowanie diagnostyczne (np. badanie kolposkopowe, pobranie wycinków z szyjki, wyłyżeczkowanie kanału szyjki i jamy macicy) oraz terapeutyczne (np. elektrokoagulację lub krioterapię) nadżerki tarczy części pochwowej szyjki macicy.

     Badanie cytoonkologiczne jest badaniem przesiewowym. Badanie powinno być regularnie powtarzane od czasu rozpoczęcia współżycia płciowego: kilka dni przed badaniem nie należy stosować dopochwowo leków miejscowych, ani też płukania pochwy. Pacjentka powinna powstrzymać się od stosunków płciowych co najmniej 24 godziny przed badaniem. Badanie trwa kilkanaście minut, może być powtarzane wielokrotnie. Wykonywane jest u pacjentek w każdym wieku, a także u kobiet w ciąży.

Badanie KTG

     Badanie KTG (kardiotokografia) to podstawowe badanie we współczesnym położnictwie. Jest to monitorowanie czynności serca płodu z jednoczesnym zapisem czynności skurczowej macicy. Wykonuje się je w drugiej połowie ciąży (po 25 tyg. tylko w uzasadnionych przypadkach, np. przy podejrzeniu przedwczesnych skurczów lub zaburzeń czynności serca płodu).

     Rutynowo używane jest w trakcie porodu do oceny stanu płodu i nasilenia skurczów porodowych. Służy także do oceny stanu płodu po terminie porodu i jest wtedy wykonywane co 2-3 dni. Możliwe są także indywidualne wskazania do wykonania zapisu KTG, o których decyduje lekarz.

Badanie jest nieszkodliwe i może być zalecane stosownie do potrzeb.

Kardiotokografia składa się z dwóch elementów:

  • tokografii, czyli rejestracji czynności skurczowej macicy,
  • kardiografii, czyli rejestracji czynności serca płodu.

     KTG jest badaniem nieinwazyjnym, nie wiąże się z bólem ani ryzykiem, nie wymaga żadnych przygotowań.

     Kobieta ciężarna (lub rodząca) leży, najczęściej na lewym boku. Dwie głowice (peloty) przymocowane do brzucha przy pomocy pasów, rejestrują uderzenia serca płodu oraz siłę i czas skurczów macicy, które zapisują na papierze w postaci dwóch wykresów. W trakcie badania istnieje dodatkowa możliwość rejestracji ruchów płodu, automatyczna lub przy pomocy specjalnego przycisku naciskanego przez pacjentkę w trakcie trwania zapisu.

 Badanie trwa od 20 – 30 min i może być ewentualnie przedłużone do 60 min.

Elektrokoagulacja

     Elektrokoagulacja jest metodą koagulowania, czyli ścinania białka żywych tkanek przy użyciu prądu elektrycznego o wysokiej częstotliwości. W ginekologii stosowana najczęściej do leczenia stanów tzw. nadżerki szyjki macicy, ale też do usuwania innych nieprawidłowych zmian w obrębie szyjki, pochwy i sromu. W wyniku zabiegu dochodzi do koagulacji tkanek na różnej głębokości, zależną od m.in. od czasu działania łuku elektrycznego na wybrany fragment niszczonej powierzchni, od obecności na niej śluzu, od stopnia nawodnienie tkanki, obecności naczyń krwionośnych itp.

     Lekarz dobierając prąd o jak najmniejszym, ale „skutecznym” napięciu, powoduje dehydratację czyli odwodnienie tkanek. Zabieg powinien być wykonany do 10 dnia cyklu, nie wymaga specjalnego przygotowania ze strony pacjentki. Przeprowadzany jest bez znieczulenia lub w znieczuleniu miejscowym.

      Czas trwania zabiegu elektrokoagulacji ok. 5 min.

Krioterapia

     Krioterapia w ginekologii służy do usuwania nieprawidłowych zmian na szyjce macicy, w pochwie i na sromie. Jest to metoda leczenia zimnem, polegająca na miejscowym, silnym zamrożeniu tkanki za pomocą ciekłego azotu. Po przyłożeniu do zmiany chorobowej końcówki aparatu (aplikatora) o bardzo niskiej temperaturze, uzyskuje się destrukcję tkanki poprzez jej zamrożenie W obrębie usuwanej nieprawidłowości powstaje martwica na głębokość kilku milimetrów. W zależności od lokalizacji i wielkości schorzenia stosuje się na ogół 2 lub 3 krotne zamrażanie.

     Metoda ta jest wysoce skuteczna, w większości całkowicie niebolesna. W odróżnieniu od koagulacji, blizna powstała po krioterapii jest bardziej elastyczna i zbliżona do pierwotnej tkanki. Czas gojenia po zabiegu to ok. 4-5 tyg. Przez dwa pierwsze tygodnie towarzyszy pacjentce zwiększona ilość wydzieliny z pochwy, czasami o nieprzyjemnym zapachu, jest to prawidłowy proces gojenia się tkanek. Ważne aby zabieg wykonać do 7 dnia po miesiączce. Metoda ta jest całkowicie bezbolesna, nie wymaga żadnego przygotowania ze strony pacjentki. Zabieg wykonuje się bez znieczulenia.

Czas trwania zabiegu krioterapii to ok. 15 – 20 min.

Kolposkopia

     Kolposkopia (z greckiego kolpos = pochwa i skopia = obraz) jest metodą umożliwiającą dokładne badanie dolnego odcinka kobiecych narządów płciowych: krocza, sromu, pochwy, części pochwowej szyjki macicy wraz z ujściem zewnętrznym kanału szyjki. Badanie kolposkopowe polega głównie na obserwacji części pochwowej szyjki macicy po jej uwidocznieniu we wzierniku, oczyszczeniu ze śluzu i oświetleniu.

     Kolposkop – to mikroskop, przy użyciu którego można uzyskać „trójwymiarowy obraz”, w powiększeniu od 4 do 50 razy. W badaniu ocenia się strukturę przestrzenną nabłonka, jego barwę, układ i przejrzystość oraz rysunek naczyń krwionośnych. Na powierzchni szyjki mogą rozwijać się choroby, których nie da się dostrzec podczas zwykłego badania. Lekarz najpierw ogląda nabłonek wielowarstwowy płaski nierogowaciejący, nabłonek gruczołowy wokół kanału szyjki, a zwłaszcza ich granicę, ponieważ tam rozpoczynają się najgroźniejsze choroby.

Badanie kolposkopowe pozwala na racjonalne postępowanie diagnostyczne. Lekarz może ograniczyć się jedynie do pobierania celowych wycinków z podejrzanych zmian w lokalizacji ich największego nasilenia. Precyzyjna lokalizacja granic zmian daje możliwość wyznaczenia właściwego zakresu leczenia i uniknięcia usuwania nadmiaru prawidłowych tkanek szyjki macicy. Szyjka macicy jest kobiecie niezbędna, aby zajść w ciążę, a następnie bezpiecznie donosić dziecko i je urodzić. Ponieważ choroby szyjki macicy zwykle nie są widoczne gołym okiem, bardzo istotne jest, by przed podjęciem jakiegokolwiek zabiegu na szyjce wykonać kolposkopię, która eliminuje możliwość błędnego rozpoznania.

      Badanie trwa od kilku do kilkunastu minut i nie wymaga specjalnego przygotowania ze strony pacjentki. Badanie może być powtarzane wielokrotnie.

     Wykonywane jest u pacjentek w każdym wieku, a także u kobiet ciężarnych.

LEEP

     LEEP (the loop electrosurgical excision procedure), nazywany też LLETZ (large loop excision of the transformation zone). Jest to zabieg konizacji, a właściwie elektrokonizacji polegający na wycięciu stożka z szyjki macicy, przy pomocy pętli diatermicznej.

     Wskazaniem do niego jest stwierdzenie na szyjce macicy stanów przednowotworowych, o różnym stopniu zaawansowania, tj. dysplazji (CIN-2, CIN-3, CIS). Usunięty fragment tkanki zawiera patologicznie zmieniony nabłonek szyjki macicy.

     LEEP jest zarówno zabiegiem diagnostycznym jak i leczniczym. Zaletą jego jest to, iż uzyskane fragmenty tkanek nie są zniszczone, lecz mogą być przekazane do badania histopatologicznego celem dokładnej diagnozy, jak również oceny radykalności zabiegu.

     Procedura ta jest wykonywana ambulatoryjnie w znieczuleniu miejscowym lub w szpitalu w krótkiej narkozie. Czas trwania ok. 20 min. Wykonuje się go zwykle do 10 dnia po miesiączce. Czas gojenia się szyjki macicy po zabiegu wynosi ok. 6 tyg. Przez okres ok. 2-3 tyg. towarzyszy pacjentce wodnista wydzielina z pochwy, czasami o nieprzyjemnym zapachu. Czas oczekiwania na wynik histopatologiczny trwa ok. 5-10 dni. Zabieg powoduje tylko nieznaczne skrócenie szyjki macicy i nie powinien skutkować trudnościami zarówno jeśli chodzi o zajście jak i o utrzymanie ciąży.

Test PAPPA

     TEST PAPPA jest to badanie przesiewowe, nieinwazyjne, określające ryzyko wystąpienia u płodu aberracji chromosomowych (aneuploidii) ( zespół Downa, zaspół Edwardsa i zespół Patau). Wykonuje się je od 11 do końca 13 tygodnia ciąży (13 tyg + 6 dni).

     Na Test PAPP-A-NT składa się badanie biochemiczne z krwi żylnej ciężarnej oraz badanie genetyczne USG. W krwi żylnej kobiety ciężarnej oznacza się:

  • osoczowe białko ciążowe A (PAPP-A), Pregnancy Associated Plasma Protein A
  • wolną podjednostkę beta HCG (free beta human Chorionic Gonadotrphin)

     Zazwyczaj tego samego dnia wykonywane jest badanie USG, w którym ocenia się przezierność karkową (NT – nuchal transluscency) oraz obecność kości nosowej (NB – nasal bone). Pacjentka zobowiązana jest dodatkowo do wypełnienia szczegółowej ankiety. Uzyskane dane pozwalają na wyliczenie ryzyka wystąpienia genetycznie uwarunkowanych chorób przy pomocy specjalnego programu komputerowego.

     Test PAPPA jest odpowiedni dla kobiet w każdym wieku, ponieważ około 70% dzieci z zespołem Downa rodzą kobiety przed 35 rokiem życia.  Na podstawie wyniku testu wyodrębniona zostaje grupa ciężarnych u których ryzyko zespołu Downa lub innych zespołów jest podwyższone i tym kobietom proponowana jest amniopunkcja (zabieg inwazyjny), w wyniku której można rozpoznać chorobę lub ją wykluczyć. Aktualnie test PAPP-A jest testem o najwyższej czułości wykrywania zespołu Downa. Czułość jego wynosi 90%. Dla porównania czułość testu potrójnego to 60%.

     Test potrójny – służy do diagnostyki zaburzeń chromosomalnych u płodu w drugim trymestrze ciąży (po 14 tyg.)

      Polega na jednoczasowym pobraniu od kobiety ciężarnej próbki krwi żylnej i oznaczeniu stężeń:

  • AFP ( alfa-fetoproteiny)
  • wolnej ß-HCG (podjednostki beta ludzkiej gonadotropiny kosmówkowej)
  • uE3 (wolnego estradiolu)

      Test jest ukierunkowany na wykrywanie zespołu Dawna i Edwardsa, a także na otwarte wady ośrodkowego układu nerwowego, czego nie stwierdza się testem Pappa.

Test zintegrowany – polega na wykonaniu testu PAPP-A miedzy 10 a 13 tyg. ciąży oraz testu potrójnego po 14 tyg. Ostateczna ocena ryzyka wystąpienia u płodu nieprawidłowości genetycznych jest wynikiem obu tych testów. Tak przeprowadzone badanie daje najwyższą wykrywalność wad płodu, sięgająca ponad 90%.

HPV

     Wirus HPV (z ang. Human Papillomavirus) to ludzki wirus brodawczaka odgrywający bardzo istotną rolę w powstawaniu raka szyjki macicy. Wirus infekuje narządy moczowo-płciowe. Jest bardzo powszechnym wirusem, który przekazywany jest poprzez kontakty seksualne.

     Obecnie znanych jest ponad 150 typów wirusa HPV, z czego ponad 40 typów przekazywanych jest drogą płciową i ma powinowactwo do nabłonków okolic genitalnych. Ponad 40 typów wirusa może zakażać narządy rozrodcze kobiet oraz mężczyzn. Większość typów wirusa HPV nie powoduje żadnych objawów, a zakażenie nimi mija samoistnie, jednak niektóre z nich mogą prowadzić do rozwoju raka szyjki macicy u kobiet tzw. wirusy onkogenne (HPV typ 16, 18).

     Szczyt częstości zakażenia wirusem HPV u kobiet i mężczyzn przypada pomiędzy 15-stym a 25-tym rokiem życia. Częstość zakażeń wirusem HPV spada wraz z wiekiem. Szczyt zachorowań na raka szyjki macicy notowana jest u kobiet w wieku 45 – 59 lat.

 Każdy kto miał kiedykolwiek kontakt płciowy może być zakażony wirusem HPV. Zarówno kobiety, jak i mężczyźni mogą zastać zainfekowani wirusem i przekazać go swemu partnerowi seksualnemu – zupełnie nie będąc tego świadomym. W większości przypadków, zakażenie wirusem HPV mija samoistnie, a komórki szyjki macicy wracają do normalnego stanu. Jednak, u ok. 20 % zakażonych HPV utrzymuje się i kontynuuje zmienianie komórek szyjki macicy.

     Zmiany w obrębie tych komórek (czyli tzw. stan przednowotworowy), jeśli nie są leczone, mogą z czasem prowadzić do rozwoju nowotworu. Infekcję wirusem HPV możemy podejrzewać na podstawie badania cytologicznego, badania kolposkopowego lub histopatologicznego, a potwierdzić testami molekularnymi DNA HPV.

Szczepienia

     Zakażenia genitalnymi typami ludzkich wirusów brodawczaka (human papillomavirus HPV) mogą być przyczyną stanów przednowotworowych (neoplazji śródnabłonkowej) oraz raków szyjki macicy, sromu, pochwy, odbytu i prącia (onkogenne typy HPV 16 i 18) lub wywoływać powstawanie brodawek płciowych (kłykcin kończystych, głównie HPV 6 i 11).

     Przed tymi stanami możemy chronić się stosując profilaktykę pierwotną, czyli szczepienia. Szczepionka zawiera białko L1 z otoczki wirusów onkogennych – HPV typu 16 i 18 – które odpowiadają za 70 proc. raków szyjki. Szczepionkę podaje się w 3 dawkach.

Obecnie na rynku europejskim dostępne są dwie konkurencyjne szczepionki chroniące przed infekcją najbardziej rozpowszechnionymi onkogennymi typami wirusa brodawczaka ludzkiego: Silgard i Cervarix.

      Nie są to szczepionki przeciwnowotworowe, lecz szczepionki uodparniające na zakażenie wirusem ludzkiego brodawczaka (HPV), przyczyniającym się do rozwoju większości przypadków raka szyjki macicy.